Ο ΚΑΝΟΝΑΣ ΤΟΥ ΧΡΥΣΟΥ

ΜΥΘΟΣ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ  ΠΕΡΙ ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΗΣ ΣΤΑΘΕΡΟΤΗΤΑΣ

                                                                 

                                                                                 Γράφει ο Νικόλαος Π. Σκαρλάτος

Στη Μογγολική Αυτοκρατορία, διηγείται ο Μάρκο Πόλο, υποχρεώνονταν οι ντόπιοι και οι ξένοι ν’ ανταλλάσουν τις πολύτιμες πρώτες ύλες τους με χαρτονόμισμα σε φλοιό σημύδας, που έφερε την αυτοκρατορική σφραγίδα. Τα πολύτιμα μέταλλα και στην αρχαία Ελλάδα συνέθεταν τον πολεμικό θησαυρό, που φυλάσσονταν στο ναό της Αθηνάς στην Ακρόπολη κάθε πόλης. Το κυνήγι των πολύτιμων μετάλλων, αγαθών (μπαχαρικά –καφές) και πρώτων υλών, διαμόρφωνε  ανάλογα, σ’ όλες τις εποχές, την πολεμική ή μιλιταριστική τάση κάθε κράτους.

Ιστορικά, όπως αναφέρει και σε σχετικό του άρθρο στην εφημερίδα «Σερραϊκό θάρρος» της 26^ης Απριλίου 2012, ο εκδότης και δημοσιογράφος Αθανάσιος Αραμπατζής, η περίοδος από το 1816, που ίσχυσε ο κανόνας του χρυσού, μέχρι το 1914, έφερε πράγματι μια αξιοσημείωτη οικονομική σταθερότητα στο δυτικό κόσμο. Ήταν όμως ο κανόνας αυτός ο κυριότερος παράγοντας της οικονομικής και νομισματικής σταθερότητας;

Η ανάλυση της οικονομικής αιτιότητας των πολέμων αρχίζει σήμερα να παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Πολλές δε σημαντικές θεωρίες αναπτύχθηκαν από την εποχή ακόμη του Πλάτωνα, οι οποίες θεωρούν τους οικονομικούς παράγοντες, ως την πρωταρχική αιτία όλων των πολέμων. Διάσημοι κοινωνιολόγοι, όπως ο Gaston Bouthoul, καθηγητής της Σχολής Ανώτατων Κοινωνικών Σπουδών και Αντιπρόεδρος του Διεθνούς Ινστιτούτου Κοινωνιολογίας της Γαλλίας (Πραγματεία περί πολεμολογίας-Κοινωνιολογία των πολέμων), υποστηρίζουν ότι, η χρυσοφιλία ή μπουλλιονισμός (από την αγγλική λέξη bullion, που σημαίνει ράβδος χρυσού), η κερδοσκοπία, η επιδίωξη της αυτάρκειας και οι οικονομικές στρατηγικές ελέγχου του συναλλάγματος, συνιστούν τις τέσσερις θεμελιωμένες οικονομικές πολιτικές, που οδηγούν στην προπαρασκευή των πολέμων.

Στη διεθνή όμως πολιτική σκηνή, οι κανόνες επιβάλλονται από τους ισχυρούς  και αυτούς που κυριαρχούν στον κόσμο, ανάλογα με τα συμφέροντά τους. Γράφοντας πριν από μερικά χρόνια ο Ουίλιαμ Πφάφ στο περιοδικό «Φορέϊν Αφέαρς» για την παγκοσμιοποίηση του 1900, τόνιζε ότι, η κυρίαρχη φιλοσοφία που επικρατούσε την εποχή εκείνη,  ήθελε τα οικονομικά συμφέροντα των μεγάλων δυνάμεων αλληλένδετα.  Πολλοί επίσης, θεωρούσαν αδιανόητους τους πολέμους μεταξύ των Μεγάλων Δυνάμεων, επειδή η ύπαρξη Αυτοκρατοριών και η σύνδεση των κυκλοφορούντων χαρτονομισμάτων με την αντίστοιχη διατήρηση αποθεμάτων χρυσού είχαν κάνει την διεθνή οικονομία πιο «παγκοσμιοποιημένη», απ’ όσο είναι σήμερα. Οι δύο βέβαια παγκόσμιοι πόλεμοι, διέψευσαν όσους εκτιμούσαν ότι η οικονομική αυτή πολιτική απομάκρυνε τις οικονομικές κρίσεις και τον πόλεμο. Πως ήταν όμως διαμορφωμένη το 1816 η παγκόσμια και Ευρωπαϊκή συγκυρία,  όταν θεσπίστηκε ο κανόνας του χρυσού και ποιοί  λόγοι τον επέβαλαν;

Περί τα τέλη του 1815 (5 Νοεμβρίου1815) υπογράφτηκε στο Παρίσι η ομώνυμη συνθήκη μεταξύ της Γαλλίας του Ναπολέοντα και των τεσσάρων  Συμμαχικών Μεγάλων Δυνάμεων (Αυστρίας, Ρωσίας, Αγγλίας και Πρωσίας). Με τη συνθήκη αυτή, η οποία σηματοδοτεί το τέλος ενός «Ευρωπαϊκού πολέμου»,  άρχιζε μια νέα περίοδος από την αλλαγή του συσχετισμού δυνάμεων και την ανάδειξη στο προσκήνιο της Αγγλίας, ως της ισχυρότερης παγκόσμιας υπερδύναμης. Η Αγγλία, μετά την ήττα και καταστροφή των δυνάμεων του διαφωτισμού αναδείχθηκε ως η νέα θαλασσοκράτειρα, διαδεχθείσα τη Βενετία και τη Γαλλία. Ως κυρίαρχη πλέον του παιχνιδιού, όπως είναι σήμερα οι ΗΠΑ, επέβαλλε  τους δικούς της όρους στις εμπορικές συναλλαγές και τις πολιτικές ελέγχου συναλλάγματος. Τα κράτη της γηραιάς ηπείρου υποχρεώθηκαν να διατηρήσουν το «Status Quo». Η επιβολή όμως του κανόνα χρυσού,  εξασφάλισε στη νέα στρατιωτική και οικονομική υπερδύναμη την κυριαρχία στις παγκόσμιες εμπορικές συναλλαγές. Η αξία των νομισμάτων όλων των χωρών συνδέθηκε με τη Αγγλική χρυσή λίρα.   Από το εμπορικό ισοζύγιο αποκαλύπτονταν η φθορά των νομισμάτων και η κατάσταση των οικονομιών όλων των χωρών, διότι ήταν αναγκασμένα τα κράτη να συμμορφώνονται με τις ελεύθερες κοστολογήσεις των διεθνών αγορών. Ο χρυσός, όπως λέει και ένας Άγγλος οικονομολόγος είχε γίνει ο αστυφύλακας των κυβερνήσεων.

Οι νομισματικοί βέβαια χειρισμοί άρχισαν σταδιακά να γίνονται περίπλοκοι. Πολλά κράτη εφάρμοσαν τον έλεγχο του συναλλάγματος με σκοπό να διατηρήσουν το ισοζύγιο των εμπορικών τους συναλλαγών. Με διάφορες μεθοδεύσεις παρεμπόδιζαν  την εισαγωγή ξένων προϊόντων, επιδιώκοντας παράλληλα να διατηρήσουν ή ν’ αυξήσουν τις εξαγωγές τους και τ’ αποθέματά τους σε χρυσό. Η διευθυνόμενη  όμως οικονομία και ο έλεγχος των νομισμάτων είναι συνέχιση του πολέμου με άλλα μέσα. Συνδέονται με την προπαρασκευή των επιθετικών πολέμων.   Γι’ αυτό και κάθε σημαντική υποτίμηση του νομίσματος, που διαταράσσει την παγκόσμια ισορροπία, είναι ένα βήμα προς αυτόν.

 Η χρυσοφιλία επίσης ή μπουλιονισμός, άρχισε σταδιακά να εξελίσσεται σε κερδοσκοπία. Το δόγμα, που απέβλεπε στη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των κατοίκων των διαφόρων κρατών, άρχισε σταδιακά, με διάφορες τροποποιήσεις, να κυριαρχεί στην οικονομική πολιτική των κρατών και ν’ αναπτύσσονται διάφορες θεωρίες περί της αυτάρκειας. Η αυτάρκεια όμως, έχει ως κύριο αντικειμενικό σκοπό τη δημιουργία αποθεμάτων, για την αντιμετώπιση των αναγκών του πολέμου.

Ο προστατευτισμός, κατά τους Λίστ, Κρόμβελ και Κολμπέρ, επιτρέπει στα κράτη, που στερούνται πρώτων υλών, να καταστούν ανεξάρτητα από τις εισαγωγές και να γίνουν αυτάρκη σε περίοδο πολέμου.  Η υιοθέτηση της αυτάρκειας και του ελέγχου συναλλάγματος, από την περίοδο ακόμη των αποικιακών πολέμων, τέλη του 18^ου αιώνα, οδήγησε τα κράτη στην καθιέρωση μιας οικονομικής στρατηγικής, την οποία όμως, όπως συμβαίνει και σήμερα, ήταν αδύνατο να τελειοποιήσουν  όσο διαρκούσε ο οικονομικός φιλελευθερισμός στις αγορές.

Ο Α΄ Παγκόσμιος πόλεμος, ο οποίος ήταν πόλεμος για την εξασφάλιση της αυτάρκειας πετρελαίου, ενός άλλου πολύτιμου ενεργειακού ορυκτού μετά την εισαγωγή στη ζωή των μηχανών εσωτερικής καύσης, δημιούργησε αντί να επιλύσει προβλήματα. Μετά την οικονομική κρίση του 1929 και την περιφανή νίκη, το 1932, των δημοκρατικών υπό τον Ρούσβελτ στις ΗΠΑ, αρχίζει μια νέα περίοδος συσχετισμού δυνάμεων και συναλλαγών. Το πετρέλαιο αντικαθιστά ως απόθεμα το χρυσό. Από τα πρώτα μέτρα του Νιού Ντήλ (Νέο Συμβόλαιο), που εφάρμοσε ο νέος Αμερικανός πρόεδρος, ήταν η αναστολή εξόφλησης όλων των χρεών της νέας αναδυόμενης υπερδύναμης και η εγκατάλειψη της χρυσής βάσης από το δολάριο. Το χαρτονόμισμα αυτό ήταν αυτόματα μετατρέψιμο σε χρυσό και η έκδοση του αποδεσμεύθηκε, για να χρηματοδοτηθούν έργα και να δοθούν επιδοτήσεις. Αναχαιτίσθηκε με τον τρόπο αυτό η ζήτηση του χρυσού, ο οποίος ανατιμήθηκε και το δολάριο έχασε το 41% της αξίας του.

Μετά το Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο, οι ΗΠΑ ως νέα κοσμοκράτειρα, με μια σειρά διεθνών οργανισμών, όπως ο ΟΗΕ, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο κλπ, επέβαλαν τον κανόνα του δολαρίου στην κυκλοφορία του κυκλοφορούντος συναλλάγματος και στην αγορά του πετρελαίου. Σπουδαιότερο όμως κέντρο αγοράς του πολύτιμου μετάλλου παρέμεινε, μετά την επανίδρυση της ελεύθερης αγοράς χρυσού, η Μεγάλη Βρετανία. Μετά την επιβολή του κανόνα δολαρίου τ’ αυτάρκη έθνη, για να ευνοήσουν και να επεκτείνουν την έκταση των εμπορικών τους συναλλαγών, οδηγήθηκαν στην απόφαση να συγκροτήσουν διάφορες αγορές με ομάδες δορυφόρων κρατών. Έτσι, εκτός από την ενιαία αποικιακή αγορά της Αγγλικής κοινοπολιτείας, όπου κυρίαρχο νόμισμα ήταν η λίρα Αγγλίας, ιδρύθηκε από τις πιο ισχυρές οικονομικά ευρωπαϊκές χώρες η κοινοπραξία άνθρακα και χάλυβα, προκειμένου οι χώρες αυτές να καταστούν αυτάρκεις στις σημαντικές αυτές πρώτες ύλες για την ανάπτυξή τους. Σταδιακά όμως η κοινοπραξία αυτή εξελίχθηκε σε Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (ΕΟΚ), στην οποία εισήλθαν όλες οι χώρες της Ευρώπης που ανήκαν στο Δυτικο-Ευρωπαϊκό συνασπισμό του ΝΑΤΟ. Αντίστοιχη κοινότητα, την ΚΟΜΕΚΟΝ, ίδρυσαν και οι χώρες που ανήκαν στο σύμφωνο της Βαρσοβίας.  Οι συνασπισμοί όμως  αυτοί κατόρθωσαν να φέρουν σε μια μορφή οικονομικής εξάρτησης τις ασθενέστερες οικονομικά χώρες. Σε πολλές μάλιστα περιπτώσεις οι διμερείς συμφωνίες ανταλλαγών σε είδος κατέληξαν να είναι πιο επαχθείς ή βαρύτερες και αυτών των παλαιών αποικιακών καθεστώτων. Η αποικιακής μορφής ένταξη της χώρας μας στη ζώνη του ευρώ είναι σίγουρα χειρότερη αυτής του κανόνα χρυσού ή κανόνα του δολαρίου.

Η πρόσφατη κρίση που ταλαιπωρεί την Ευρωζώνη, όπως είναι διαπιστωμένο ξεκίνησε από τις ΗΠΑ το Μάη του 2008 με την υποτίμηση κατά 30% του δολαρίου. Με την υποτίμηση του δολαρίου αυξήθηκαν οι εξαγωγές από τις ΗΠΑ και μειώθηκαν οι εισαγωγές, αφού μειώθηκε σημαντικά η αγοραστική δύναμη των Αμερικανών. Διαταράχθηκε όμως και το παγκόσμιο εμπορικό ισοζύγιο, διότι πλήγηκε η ζώνη του Ευρώ από την μείωση των εξαγωγών προς τις ΗΠΑ, όπου κατευθύνονταν ο κύριος όγκος τους. Επακόλουθο ήταν ν’ αυξηθούν τα ελλείμματα και να  εκτιναχθούν  τα  χρέη των αδύναμων οικονομικά χωρών, που ανήκουν στην Ευρωζώνη. Κυρίως όμως επλήγησαν οι αδύναμες οικονομικά χώρες του νότου από το ακριβό ή ανατιμημένο έναντι του δολαρίου Ευρώ, των οποίων το εισόδημα εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τον τουρισμό. Η υποτίμηση επίσης του δολαρίου εκτίναξε στα ύψη και την τιμή του πετρελαίου ή μαύρου χρυσού και έκανε πιο ακριβά  μια σειρά ευρωπαϊκών προϊόντων εξαρτημένων από το πετρέλαιο.

Οι οικονομικές στρατηγικές κατά τον Gaston Bouthoul, είναι συνέχιση του πολέμου με άλλα μέσα. Έχουν ως κύριο στόχο ν’ αφαιρούν από τον αντίπαλο την εμπορική υπεροχή, να τον εξοργίζουν ή να τον πτωχαίνουν, βοηθώντας και αναδεικνύοντας οικονομικά νέους και πιο ευπειθείς συμμάχους. Τα ισχυρά επίσης έθνη, προκαλούν την άμιλλα των δορυφόρων τους, αμείβοντας την ευπείθεια τους ή τιμωρώντας όσα έχουν τάση ανεξαρτητοποίησης, με λιγότερη ή περισσότερη γενναιοφροσύνη κατά την αξιολόγηση των οικονομιών τους ή κατά τις εμπορικές τους ανταλλαγές σε είδος.

Εάν βέβαια κυριαρχούσαν στον κόσμο οι χώρες του ΟΠΕΚ είναι πολύ πιθανόν να επέβαλαν τον κανόνα του πετρέλαιο-δολαρίου στις ισοτιμίες των κυκλοφορούντων νομισμάτων.  Δεν είναι τυχαία επίσης και η προέλευση της Αραβικής λέξης «καράτ» (καράτιο), με την οποία προσδιορίζεται η καθαρότητα του χρυσού.  Προέρχεται από την ελληνική λέξη κέρας, το γνωστό ξυλοκέρατο ή χαρούπι, το οποίο αποτελούσε, όπως αναφέρει και η Αγία Γραφή, την πιο πολύτιμη –χρυσή τροφή, για τη διατήρηση του ανθρώπου στη ζωή σε περιόδους λιμών. Μετά τη Γερμανική κατοχή και μέχρι τη δεκαετία του 1950, πωλούνταν το προϊόν αυτό στην Ελλάδα σε όλα τα καταστήματα τροφίμων.

Το κυνήγι των πολύτιμων μετάλλων, αγαθών ή πρώτων υλών και η κερδοσκοπία, όπως εξελίχθηκε ο μπουλλιονισμός, ποικίλουν σε κάθε εποχή, ανάλογα με την πολεμική ατμόσφαιρα και τη μιλιταριστική τάση κάθε κράτους. Σήμερα, η παγκόσμια οικονομική κρίση εκτίναξε  την τιμή του χρυσού και των άλλων πολύτιμων μετάλλων στα ύψη. Καλπάζοντας ανοδικά ξεπέρασε τα 1600 ευρώ την ουγγιά, ενώ η κερδοσκοπία κυριαρχεί πάλι στην οικονομική πολιτική των ισχυρών οικονομικά κρατών.

Βασιζόμενοι συνεπώς στην ιστορία των τελευταίων εκατό χρόνων, μπορούμε να ισχυρισθούμε ότι, κάθε επαναβεβαίωση- υποτίμηση του χαρτονομίσματος συνδέεται με την επιδείνωση του πολεμικού κλίματος. Μεταξύ των ετών 1925 και 1931, ο χρυσός κυκλοφορούσε ελεύθερα, αλλά μόνο σε ράβδους, απαγορευμένης της ελεύθερης νομισματοκοπής. Τα τραπεζογραμμάτια στην περίπτωση αυτή σε χρυσό, αποτελούσαν νόμιμο χρήμα, χωρίς ν’ ανταλλάσσονται απ’ ευθείας. Από το 1933 η διεθνής τιμή χρυσού παρέμενε σταθεροποιημένη στην τιμή των 35 δολαρίων την ουγγιά, παρά την προσπάθεια και τις συζητήσεις που γίνονταν στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, από την Αγγλία και τις πλουτοπαραγωγικές χώρες, για αύξηση της τιμής στα 45 δολάρια. Το αρνητικό αποτέλεσμα οφείλονταν κυρίως στην απόλυτη αντίθεση των ΗΠΑ σε κάθε αύξηση της τιμής του, οι οποίες δεν είχαν να ωφεληθούν από μια τέτοια μεταβολή της ισοτιμίας.  Αυτό δε θα δημιουργούσε και ευμενέστερες προϋποθέσεις στην αγοραστική ικανότητα της Ρωσίας, από τη διαρκώς αυξανόμενη Ρωσική παραγωγή χρυσού. Η συσσώρευση βέβαια μεγάλων αποθεμάτων χρυσού στις ΗΠΑ, που οφείλονταν σε πολιτικο –οικονομικά αίτια, δημιούργησε πρόβλημα στην κίνηση των διεθνών συναλλαγών. Έτσι κρίθηκε ότι ο χρυσός υπό τη σύγχρονη του μορφή στη διευθυνόμενη οικονομία δεν ήταν απαραίτητος. Η επιστροφή σήμερα των χωρών της ευρωζώνης στον κανόνα του χρυσού και στα εθνικά νομίσματα δεν θα είχε κανένα αποτέλεσμα χωρίς την πάταξη της κερδοσκοπίας.